زبان اصلي مردم قشم، مانند تمام مردم ساكن بنادر و سواحل جنوب كشور و ديگر جزاير، فارسي است ولي با گويش بندري صحبت مي‌كنند كه براي همه مردم و مسافراني كه به جزيره مسافرت مي‌كنند قابل درك و فهم است. لهجهٔ محلي و متداول مردم قشم در شهرها و روستاهاي آن تقريباً يكسان است. به‌طور كلي بايد گفت زبان محلي قشمي، آميخته‌اي از زبان‌هاي عربي، فارسي، بندري، هندي و انگليسي است
علاوه بر جمعيت بومي و ساكن، جزيره قشم داراي جمعيت غيربومي و مهاجر بسياري است كه به‌طور عمده در بخش‌هاي تجارت، بازرگاني، صنايع و معادن، ادارات و دواير دولتي و ارگان‌ها، بانك‌ها، تشكيلات سازمان منطقه آزاد قشم و ديگر بخش‌هاي خدماتي به فعاليت اشتغال دارند. ضمن آن كه شمار قابل توجهي گردشگر نيز - همواره به‌ويژه در فصل‌هاي پاييز و زمستان و تعطيلات نوروزي - وارد جزيره مي‌شوند.
طبق سرشماري سال ۱۳۹۵[۵] جمعيت كل جزيره قشم ۱۴۸٬۹۹۳ نفر است كه از اين تعداد ۶۶٬۸۰۱ نفر در نقاط شهري و ۸۲٬۱۶۰ نفر هم در نقاط روستايي سكونت دارند.
در كنار جزيره قشم، سه ديگر شامل جزيره هنگام، هرمز و لارك هم هستند. بعضي جزاير كوچك ديگري هم اطراف قشم وجود دارند كه فاصله كمي با ساحل جزيره دارند و هنگام بركشند و فروكشند (جزر و مد) به ساحل جزيره مي‌پيوندند و مي‌گسلند همين باعث نامگذاري اين چند جزيره كوچك بعنوان جزاير ناز شده‌است كه گويي در پيوستن به جزيره ناز مي‌كنند!
عمده فعاليت صورت گرفته در اين جزاير صيادي است. به تازگي طبيعت بكر و ساحل زلال اين جزاير موردتوجه گردش گران قرار گرفته‌است، كه در اين ميان جزيره هنگام به خاطر نزديكي به جزيره قشم و زيستگاه دلفين‌ها، آهوها (جبيرها) و تنها پارك كروكوديل ايران بيشتر از بقيه جذب گردشگر مي‌نمايد.
به دليل بازار پر رونق و ورود كالاهاي بسيار مهم از كشورهاي حاشيهٔ خليج‌فارس به اين جزيره، وجود بنادر مهم و همچنين بنادر اختصاصي بسيار مهم هستند. چنان‌كه در قديم بنادر صيادي و بنادر تجاري در كنار يك ديگر قرار داشته ولي اكنون به دليل رونق اقتصادي بنادر به صورت اختصاصي و ويژه امور خدمات به كشتي‌هاي تجاري و صيادان را انجام مي‌دهند. بنادر مهم و صيادي شهرستان قشم به ترتيب زير هستند:
۱ - بهمن ۲ - شهيد ذاكري ۳ - بندر سوزا ۴ - مسن ۵ - سلخ ۶ - كاوه ۷ - لافت ۸ - درگهان ۹ - باسعيدو ۱۰ - فجر ۱۱ - شركت نفت ۱۲ - رمچاه ۱۳ - كندالو ۱۴ - طبل ۱۵ - هنگام
در سال ۱۳۹۰ اين شهرستان قشم به سه بخش مركزي و بخش شهاب و بخش هرمز ۷ دهستان تقسيم شده بود.
جزيره قشم در نقشه خاورميانه ساموئل آگوستوس ميشل
طبق آخرين تقسيمات كشوري امروزه شهرستان قشم ۶۹ شهر و روستا دارد كه مهم‌ترين آنها عبارت‌اند از:
۱ - طولا
۲ - درگهان
۳ - حميري
۴ - جزيره لارك (جزء جزيره قشم)
۵ - كووئي
۶ - هلر
۷ - گياهدان
۹ - رمچا
۱۰ - جي‌جيان
۱۲ - باغ بالا
۱۳ - توريان
۱۴ - تُم‌سنتي
۱۵ - زينبي
۱۶ - پي‌پشت
۱۷ - كوشه قشم
۱۸ - كاروان (قشم)
۱۹ - گربه دان
۲۰ - زيرانگ
۲۱ - گردوا
۲۲ - مسدوم
۲۳ - خالدين
۲۴ - مسن
۲۵ - شيب دراز
۲۶ - ديرستان
۲۷ - بركه خلف
۲۸ - جزيره هنگام شامل روستاهاي هنگام جديد
۲۹ - هنگام كهنه
۳۰ - هنگام قيل (جزيره هنگام جزء جزيره قشم)
۳۱ - ريكو (قشم)
۳۲ - بند حاج علي
۳۳ - قنديل
۳۴ - نخل گل
۳۵ - بندرلافت
۳۶ - طبل (قشم)
۳۷ - ملكي (قشم)
۳۸ - هفترنگو
۳۹ - سلخ
۴۰ - گمبران
۴۱ - سهلي
۴۲ - تمبان
۴۳ - گورزين
۴۴ - دهخدا (قشم)
۴۵ - گوران (قشم)
۴۶ - نقاشه
۴۷ - دوربني
۴۸ - بندردولاب
۴۹ - گوري
۵۰ - مرادي
۵۱ - دركو
۵۲ - دوستكو
۵۳ - مرادي
۵۴ - چاهو شرقي
۵۵ - تم گس
۵۶ - كنارسياه
۵۷ - چاهوغربي
۵۸ - سرريگ
۵۹ - باسعيدو
۶۰ - رمكان
۶۱ - دفاري
۶۲ - كابلي
۶۳ - شيخ حسن
۶۴ - معتمد آباد
۶۵ - منصورآباد
۶۶ - عايشه آباد
۶۷ - تلمبو
(سوزا، هرمز و قشم حوزه شهري‌اند و در سال ۸۵ بندر درگهان به حوزه شهري اضافه شد)
نگاره هوايي ناسا از جزيره
شهر قشم در شرقي‌ترين نقطه جزيره واقع شده‌است و به رغم آنكه اين شهر نسبت به كل جزيره مركزيت هندسي ندارد، اما به علت موقعيت مهم استراتژيك آن (ديد گسترده به جنوب، شمال و شرق، ديد به تنگه هرمز، نزديكي به بندرعباس و…) از قديم واجد اهميّت بوده و عمده‌ترين سكونتگاه جزيره محسوب مي‌شده‌است.
انتخاب شهر قشم به عنوان پايگاه اصلي توسعه منطقه آزاد تجاري-صنعتي قشم نيز بر اهميت اين شهر افزوده‌است.
مساحت جزيره ۱۴۹۱ كيلومترمربع، حدود ۲/۵ برابر دومين جزيره بزرگ خليج‌فارس يعني بحرين است.[۴]
طول جزيره از بندر قشم تا بندر باسعيدو در انتهاي جزيره را در منابع مختلف بين ۱۰۰ تا ۱۳۰ كيلومتر تخمين زده‌اند و بيشتر روي طول ۱۱۵ و ۱۲۰ كيلومتر تكيه شده‌است. در گزارش توجيهي اجراي قانون تعاريف، طول سراسري جزيرهٔ قشم را ۱۲۰ كيلومتر ذكر كرده‌اند. عرض جزيره، در نقاط مختلف متفاوت بوده و به‌طور متوسط داراي سه عرض: كم (بين طبل و سلخ)، زياد (بين لافت كهنه و شيب دراز) و متوسط (در منطقه اسكان) است. با اين وجود، عرض متوسط جزيره قشم را ۱۱ كيلومتر مي‌توان درنظر گرفت.
اين جزيره از شمال به شهر بندرعباس، مركز بخش خمير و قسمتي از شهرستان بندرلنگه، از شمال‌شرقي به جزيرهٔ هرمز، از شرق به جزيره لارك، از جنوب به جزيره هنگام و از جنوب‌غربي به جزاير تنب بزرگ و كوچك و بوموسي محدود مي‌گردد.[۴]
نزديك‌ترين بندر در ساحل اصلي كشور به جزيرهٔ قشم، بندرعباس است كه فاصله آن تا محل سربندر قشم ۸/۱۰ مايل دريايي (۲۰كيلومتر) است. نزديك‌ترين فاصله اين جزيره به ساحل اصلي كشور، در دماغهٔ شمالي جزيره، در محل بندر لافت (در جزيرهٔ قشم) تا بندر پل، در شهرستان خمير (در ساحل اصلي كشور) كه فاصله آن در حدود يك مايل دريايي (۱۸۰۰ متر) بوده و محل احداث پل خليج‌فارس خواهد بود.
جزيره قشم در دوران ساسانيان ابركاوان (Abarkāvān) خوانده مي‌شده‌است.[۱] در واقع واژهٔ «كاوان»، كه در زبان پارسي ميانه به معناي «از تبار كاوه» است، به صورت يك اسم شخص در منابع يافته مي‌شود. ممكن است كه اين نام به شكل درگاهان / درگوان، كه به روستايي در كرانهٔ شمالي جزيرهٔ قشم، سيزده مايلي غرب شهر قشم اطلاق شده‌است، برجاي مانده باشد. به نوشتهٔ اصطخري و ابن حوقل، ابركاوان جزيي از كورهٔ اردشير خرهٔ استان فارس بود.
در ۲۳ ق. / ۴۴–۶۴۳ م. فرمان‌دار عرب بحرين و عمان، عثمان بن ابوالعاصي ثقفي، سپاهي را براي تسخير اين جزيره گسيل داشت؛ جمعيت اين جزيره بيشتر از قبيلهٔ عبدالقيس تركيب يافته بود. مرزبان كرمان در آن جا استحكاماتي را به همراه نيرويي كوچك نهاده بود اما در پي درگيري با اعراب به قتل رسيد. آن گاه مسلمانان تهاجمات خود را به سوي جنوب ايران پيش بردند و در تَوّاج فرود آمدند.[۲]
ابركاوان در اوايل عصر اسلامي، سرزميني شكوفا و پررونق و برخوردار از شهري آباد و روستاهايي بسيار با كشتزارهايي پربار، درختان خرما و ديگر درختان ميوه بود. شهر يك مركز فعال دريانوردي – تجاري (و منبع آب شيرين براي كشتي‌ها) بود. مسجدي كه فاتحان عرب بنا كرده بودند در ۳۳۳ ق. / ۴۵–۹۴۴ م. هنوز پا بر جا بوده‌است (حدود العالم؛ مروج الذهب).[۲]
نزديك به اواخر عصر اموي، اين جزيره به پناهگاه خارجيان مبدل شده بود. در عصر ياقوت حموي (درگذشتهٔ ۱۲۲۹ م) جزيرهٔ ابركاوان شكوه و آوازهٔ پيشين خود را به گستردگي از دست داده بود به طوري كه هيچ‌كس نتوانسته بود به او جايگاه و موقعيت درست و دقيق جزيره را بگويد
جزيره قشم يكي از جزاير استان هرمزگان است كه به‌عنوان بزرگترين جزيره ايران و خليج‌فارس در تنگه هرمز قرار دارد و از ديرباز به ايران تعلق داشته‌است.